Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, Аялал жуулчлалын үндэсний төв хамтран “MONGOLIA ITF-2010” зургаа дахь удаагийн олон улсын аялал жуулчлалын үзэсгэлэн өнөөдөр нээгдлээ.
Мишээл Экспо төвийн үзэсгэлэнгийн танхимд гурван өдөр үргэлжлэх энэ удаагийн үзэсгэлэнд 21 аймгийн Байгаль орчин, аялал жуулчлалын газрууд, бизнесийн төлөөлөгчид хүрэлцэн ирж орон нутаг дахь аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээ сурталчилж байна. Мөн Монгол Улсын аялал жуулчлалын салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй тур оператор, зочид буудал, жуулчны бааз, авиа компани, төрийн болон төрийн бус байгууллага, төсөл хөтөлбөр, урлаг соёлын байгууллага, гар урлалын үйлдвэрлэл эрхлэгчид зэрэг нийт 106 байгууллага иргэдэд үйлчилгээгээ нэг дороос хүргэж байна. Гадаадаас ОХУ, БНХАУ, Япон, Англи, Франц, Энэтхэг зэрэг улсуудын бизнесийн төлөөлөл хүрэлцэн ирж оролцож байна.
МУИС-ийн Газарзүй Геологийн Сургуулийн Газарзүйн мэдээллийн систем (ГМС)-зайнаас тандан судлал (ЗТС)-ын сургалт судалгааны лабораториос зохион байгуулсан Газарзүйн мэдээллийн системийн өдөрлөг 2010 оны 11 дүгээр сар 17-ны үдээс хойш МУИС-ийн хичээлийн 1-р байрны Эрдмийн зөвлөлийн өргөөнд (Дугуй танхим) амжилттай болж өнгөрлөө.
Монголчууд багаар бодоход сая орчим үл хөдлөх хөрөнгийг бүртгүүлэх боломжтой гэнэ. Гэтэл одоогийн байдлаар 360-370 мянга орчим нь албан ёсоор бүртгэлтэй, үүний 190 мянга гаруй нь нийслэлд бүртгэгджээ.
Хөрөнгөтэй болохыг хүсдэггүй хүн үгүй. Яаж ийж байгаад өөрийн гэсэн үл хөдлөх хөрөнгөтэй болохын тулд хуруу хумсаа хугалан хичээгсэд олон. Энэ бол маш сайн эрмэлзэл. Гэвч харамсалтай нь арайхийн хөрөнгөтэй болмогцоо цаашихыг нь үл тоон орхидог гэм бидэнд буй. Үүнээс болж өнөөдөр дэлхий дээр 10 их наяд ам.доллартай дүйцэхүйц хөрөнгө үхмэл байдлаар оршиж байгааг Перугийн эдийн засагч Эрнандо дэ Сото Монголд ирэхдээ онцолж байсан. Монголчуудын хувьд хөрөнгийн эрх, өмчийн эрхийн талаарх ойлголт тун ядмаг байдаг нь нэг сууринд удаан тогтдоггүй нүүдэлчдийн араншингийн илрэл гэлтэй.
Нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлийн ээлжит 5-р хуралдаанаар "Нийслэлийн нутаг дэвсгэрийн газрын үнэлгээний бүсчлэл, газрын төлбөртийн хэмжээнд өөрчлөлт оруулах, хууль тогтоомж зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлагын тухай" санал оруулан НИТХ-ын тогтоолоор батлууллаа.
МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН
ТОГТООЛ
2010 оны 05сарын 20өдөр Дугаар24 Төрийн ордон, Улаанбаатар хот
“Ус” үндэсний хөтөлбөр батлах тухай
2010 оны 05сарын 20өдөр Дугаар24 Төрийн ордон, Улаанбаатар хот
“Ус” үндэсний хөтөлбөр батлах тухай
Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 43 дугаар зүйлийн 43.1 дэх хэсгийг үндэслэн Монгол Улсын Их Хурлаас ТОГТООХ нь:
1.Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогын хүрээнд хэрэгжүүлэх “Ус” үндэсний хөтөлбөрийг хавсралтаар баталсугай.
2.“Ус” үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг батлан, хэрэгжилтийг зохион байгуулж, холбогдон гарах зардлыг жил бүрийн улсын эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэл, улсын төсөвт тусгаж хэрэгжүүлэхийг Монгол Улсын Засгийн газар /С.Батболд/-т даалгасугай.
3.Энэ тогтоолын биелэлтэд хяналт тавьж ажиллахыг Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороо /Б.Батбаяр/-нд даалгасугай.
 Улаанбаатар хот орчмын газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсэд оршиж байна. Газар хөдлөлтийн идэвхжлийг тодорхойлох олон улсын хамтын судалгааны ажлын урьдчилсан дүн гарчээ.Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар Шинжлэх ухаан академитай хамтран тус судалгааг гаргасан байна. Судалгаагаар 2005 оноос Чингис хаан олон улсын нисэх буудал орчим болон түүнээс хойших районд газар хөдлөлтийн идэвхжилт хүчтэй ажиглагдаж эхэлжээ. Энэ нь Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрийн газар хөдлөлтийн идэвхжлийн ерөнхий төлөв байдлын талаарх уламжлалт ойлголтыг бүрэн өөрчлөхөд хүрчээ. |
Энэ удаад манай улсад хэрэгждэг "Барилгын норм ба дүрэм" буюу бид бүгдийн хэлж заншсанаар СНИП-ийн Америк хувилбарыг орууллаа. Америкчуудын боловсруулсан хот төлөвлөлтийн стандартийг дэлхий нийтэд жишиг болгон хэрэглэдэг билээ. Тиймээс энэ талаар сонирхон судлагч таньд хэрэг болох болов уу.
Хот төлөвлөлтийн орчин үеийн чиг хандлага, тогтвортой хөгжилийн үзэл баримтлалыг хот төлөвлөлтөн хэрхэн тусгах талаар бичсэн сонирхолтой ном.
Роберт Ж.ШиллерОрон сууцны үнийн талаар маш их буруу ойлголт байдаг. Хаа сайгүй маш олон хүн дэлхийн эдийн засаг маш хурдацтай өсөн тэлж, ингэхийн хэрээр газрын нөөц багасч, байшин, орон сууцны үнэ эрчимтэй нэмэгдэн гэж үздэг шиг байгаа юм.
Чухамхүү энэ ташаа ойлголт нь хөрөнгө оруулалтын зорилгоор хүмүүс байшин авах гол сэдэл болдог бөгөөд цаашлаад үл хөдлөх хөрөнгийн үнийг хөөрөгдөхөд хүргэж, уг “хөөсөнцөр” задран өнөөгийн эдийн засгийн хямралд хүргэх нөхцөл болсон юм. Уг ташаа ойлголтоос болж байшин, хямралын дараа ч орон сууцны үнэ дахин хөөрөгдөж мэднэ. Одоо ч зарим хүн уналтад орсон эдийн засгийн орчинд байшин, орон сууц хямдхан худалдаж аваад хэд дахин өсгөхөөр төлөвлөж суугаа нь нууц биш.
Гэхдээ хэрэг дээрээ бидэнд газар тийм ч дутагдалтай болчихсон зүйл биш ээ. Дэлхийн томоохон орнуудад фермийн болон ойн бүсэд ордог маш их хэмжээний газар хангалттай байдаг бөгөөд хэзээ ч хотын зориулалтаар хувиргах боломжтой. Бөмбөрцөгийн хуурай газрын зөвхөн нэг хувьд л шигүү суурьшилтай хотын газра нутаг байдаг. Хамгийн их хүн ам төвлөрөн аж төрдөг орнуудын хувьд ч гэсэн ийм газар 10 хувиас бага байна.
Фермийн зориулалттай ашигладаг газрыг хотын эдэлбэр газар болгон ашиглахад хуулийн зохицуулалтын хязгаар саад байдаг боловч хэрвээ эдийн засгийн сэдэл, ач холбогдол нь өсвөл алс хэтдээ түүнийг хялбархан шийдвэрлэж болно. Төр засгийн газрууд газрын хязгаарлалтаас болж иргэддээ боломжийн үнээр байр, орон сууц өгөх боломжгүй гэж тайлбарлах нь улам л бэрх болсоор байгаа.
Фермийн газрын үнэ хурдацтай өсөөгүй, өөрөөр хэлбэл, хөрөнгө оруулагчид их хэмжээний өгөөж гарна гэж үзээгүй байна. АНУ-ын хувьд л гэхэд хөдөө аж ахуйн зориулалтын газрын үнэ ХХ зууны туршид жилд 0.9 хувийн бодит өсөлттэй гарсан байна. Иймэрхүү газрын хувьд гол ашиг тус нь газрын үнийн өсөлтөөс бус харин түүний дээр явагдаж буй хөдөө аж ахуйн бизнесийн орлогоос бүрддэг аж.
Америкт шинэ зуунд гарсан тариалангийн газрын үнэ нь 2000-аад оны орон сууцны үнийн өсөлттэй давхцдаг бөгөөд Америкийн хөдөө аж ахуйн яамны мэдээгээр 2008 онд гэхэд нэг га тариалангийн газрын үнэ дундажаар 6800 ам. доллар байсан. Ийм талбайд хангалттай газар бүхий 10-20 хувийн байшин, эсвэл 300 хүний орон сууцны байр барьж болно. Ингэж үзвэл нэг хүнд ногдох газрын үнэ нь 20 ам.доллар буюу оршин суух бүх хугацаанд жилийн 0.50 доллар байх аж. Мэдээжээр энэ нь хүмүүсийн хэрэгцээтэй хүсч буй байршилтай биш боловч хот төлөвлөлтөөр ийм байршлыг бий болгодог.
Олон хүмүүс АНУ нь хүн амтайгаа харьцуулахад өргөн уудам газар нутагтай тул бусад улс оронд тохирохгүй гэж үзэх хандлагатай. АНУ-д нэг ам дөрвөлжин километр газарт 31 хүн ногдож байхад энэ тоо Мексикийн хувьд 53, Хятадад 138, Их Британид 246, Японд 337, Энэтхэгт 344 тус тус байх ажээ.
Гэвч газраас гарч дэлхийн зах зээл дээр борлуулагддаг бүтээгдэхүүнүүдийн хувьд (хүнс, мод, этанол) тодорхой нэг газрын үнэ хаа ч байсан бараг л адилхан байх ёстой. Газрын үнэ онцгой өндөр улс оронд дэлхийн зах зээлийн үнийн түвшинд буухгүй л бол фермерүүд ашиг гаргаж ажиллахгүй. Мэдээжээр үйлдвэрлэлийн бусад хүчин зүйлийн өртөг, тэдгээрийн ялгааг тооцох нь ойлгомжтой.
Нөгөө талаас барилгын материалын хомсдол ч гэсэн орон сууц, байшингийн үнэ өндөр байх хангалттай шалтгаан биш юм. Жишээлбэл, АНУ-д Барилгын үнийн индексийг (Engineering News Record Building Cost Index) хөдөлмөр, цемент, ган, модны үнийг үндэслэн тооцоолдог бөгөөд сүүлийн 30 жилийн хугацаанд өргөн хэрэглээний үнэтэй харьцуулахад харьцангуй буурсан үзүүлэлт харагдаж байгаа юм. Нэгэнт л эдгээр үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлийн дэлхийн зах зээл байхаас хойш, энэ нөхцөл байдал бусад орны хувьд ч нэг их хол зөрүүтэй харагдахгүй юм.
Хүмүүсийн бас нэг ноцтой эндүүрэл бол үнийн түвшинг үнийн өөрчлөлтийн хувьтай адилтгаж ойлгох хандлага байдаг. Өөрөөр хэлбэл аливаа нэг улс орны орон сууц, байрны үнэ нөгөө улсынхаас өндөр байх нь үнийн өсөлтийн түвшин нь бас өндөр гэх үзэл юм.
Бодит үнэн гэвэл харин ч огт эсрэгээрээ байх талтай. Нэг улсад байрны үнэ илүү өндөр байх нь ирээдүйд үнэ буурах нөхцлийг бүрдүүлэх магадлалтай байдаг.
Саяхны үл хөдлөх хөрөнгийн үнийн хөөсрөлтийн үед олон нийтэд нөлөөлж байсан үзэл, үнэлгээ нь ихэвчлэн бодитой бус байсан. Нэлээд хэдэн жилийн өмнө Карл Кэйсийн хамтаар үнийн хөөрөгдөлт явагдаж буй хотуудад байр худалдан авагчдаас санал асуулга явуулж, ирэх 10-аад жилд тэдний худалдан авсан байрны үнэ жилд дундажаар хэдэн хувиар өсөхийг лавласан юм. Ихэнх хүмүүс жилд 10 хувь гэж байлаа. Энэ хувийг 10 жилд нь тооцоод үзвэл 2.5 дахин өснө гэсэн тооцоо юм. Амьдралын турш нь энэ үнэ нь 2000 дахин өснө гэсэн үг юм. Хэрвээ байрны үнэ удаан хугацааны туршид ингэж хурдацтай өсдөг байсан бол өнөөдөр хүмүүс ийм өндөр үнэтэй байшинг авч чадахгүйд хүрнэ.
Иймд дэлхийн эдийн засгийн өнөөгийн хямрал бол үндсэндээ үл хөдлөх хөрөнгө (мөн хувьцаа)-ийн зах зээл дээр гарсан үнийн хөөрөгдлийн хөөс задарснаас бий болсон бөгөөд эдгээр хөөс нь үнэд нөлөөлж буй хүчин зүйлийг нийтээрээ буруу ташаа ойлгож төсөөлж байсантай холбоотой юм. Харин өнөөг хүртэл энэ эндүүрлийг засч чадаагүй байгаа бөгөөд энэ нь цаашид ч үнийн хэт хөөрөгдлөөс үүдэлтэй асуудал гарч болохыг анхааруулж байгаа юм.
Орчуулсан Д.Бадамдаш
Роберт Ж. Шиллер бол Иелийн Их Сургуулийн Эдийн засгийн ухааны профессор бөгөөд МакроМаркетс ХХК-ийн Ерөнхий эдийн засагч. The Subprime Solution: How Today’s Global Financial Crisis Happened, and What to Do about It; Animal Spirits: How Human Psychology Drives the Economy and Why It Matters for Global Capitalism зэрэг бүтээл туурвисан юм.
Хот төлөвлөлтийн "библи" гэж алдаршсан Urban Land Use Planning хэмээх номыг энэ удаад онлайн хэлбэрээр уншихаар орууллаа. Энэ ном нь сайжруулж, шинэчилсэн 4 дэх хувилбар бөгөөд хот төлөвлөлт, газар ашиглалтын төлөвлөлтийн онолын суурийг илүү тусгаснаараа онцлог болжээ. Энэхүү ном нь 1995 онд хэвлэгдсэн бөгөөд нийт 493 хуудастай.
Энэ удаад ярихгүй бол үнэхээр болохгүй нэг асуудлын талаар бичих нь зүйтэй гэж үзлээ. Өнөөдөр Улаанбаатар хотын утааны асуудлын талаар том жижиггүй ярих нь ярьж бичих нь бичиж, үүгээр далимдуулан мөнгө идэх нь идэцгээж байна. Засгийн газрын гишүүд хүртэл утааны асуудлыг дунд болон урт хугацааны стратегиар шийднэ гэж ярьж байналээ. Тэдний яриагаар бол нийслэлийн иргэд бид нилээд хэдэн жил хүлээх бололтой. Угаасаа ойрын ганц хоёр жилдээ шийдэж болохгүй гэдэг нь ч тодорхой. Гэхдээ утааны асуудлыг арай хийж нэг юм шийдтэл дараа нь ямар асуудал гарч ирэх бол...
Утаа бол яахав шийдэж болох асуудал л даа. Засгийн газар маань сайн бодлого, зохицуулалттай ажилаад байвал утааг амархаан шийдчихэж болно. Лондоны, Токиогийн, Сөүлийн жишээнүүд ч цаана чинь байна. Гэтэл утаанаас илүү хэцүү, бас шийдэхэд хүндрэлтэй нэг асуудал бол ундны усны нөөц юм. Эрдэмтдийн судалгаанаас үзвэл Улаанбаатар хот 2020 он гэхэд ундны усны хомсдолтой тулгарах тооцоо гарсан байгаа юм. Улмаар 2020 оноос хойш нийслэл хот маань усгүйдэх бодит нөхцөл байдалд орох юм. Энэ үед бидэнд ямар бэрхшээл тохиолдож болох талаар урьдчилаад тааварлаад бичих гээд оролдоё.
Усгүй бол: Орон сууцны зээл, үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл яах бол...
Ус ярьж байхад юун орон сууц гэж бодож байна уу. Тэгвэл миний бичих гэж байгаа зүйл бол маш чухал тул анхааралтай уншина уу. Улаанбаатар хотод байгаа нийт барилга, орон сууцны 30-40 хувь нь банкны зээлээр буюу урт хугацааны зээллэгээр авсан орон сууцууд байгаа юм. Гэтэл та яг банкны зээлээ төлж дуусаад одоо л нэг сайхан амдаръя даа гэж байтал Улаанбаатар хот ундны усны нөөцгүй болсоон одоо Хархоринлуу нүүнэ гэвэл та яах уу. Дахиад Хархоринд очиж зээлээр орон сууц авах уу. Эсвэл усчгүй юучгүй үлдсэн хотдоо суусаар байгаад харангадаж үхэх үү. Бодох л асуудал. Улаанбаатарт байгаа байраа зарах гэвэл тэрийг чинь хэн ч авахгүй. Учир нь тэр үед үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл дэх нийлүүлэлтийн хэмжээ хэрээс хэтэрнэ. Тийм учираас Улаанбаатрын орон сууцуудын үнэ ханш газраар мөлхөнө гээд бодоод үздээ. Аймар байна уу. Би лав айж байна.
Усгүй бол: Эдийн засгийн нөхцөл байдал яах бол...
Дээр дурдсанчлан ямар ч гэсэн үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлд хямрал учирах нь дамжиггүй. Үүнийг дагаад олон олон банкууд, барилгын компаниуд дампуурч эхлэнэ. Дээрээс нь Улаанбаатар хот чинь Монголын эдийн засгийн системийн амин зүрх нь биз дээ. Усгүй болсны гайгаар тэндээс чинь бүгд нүүгээд эхлэхээр үйлдвэрлэгчид, худалдаачид бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнийхээ үнийг нэмхээс аргагүйд хүрнэ. Ингээд эхлэнгүүт нөгөө инфляци чинь бүр цогио биш харин асар хурдтай бүүм байдлаар өснө гээд бодоод үздээ. Хэтэвч чинь зузаан атлаа та өлссөөр байх болно. Учир нь Улаанбаатар хотод маш том эдийн засгийн хямрал болж инфляцийн нөлөөгөөр төгрөгийн ханш навс унасан учираас. Муу ёрлож байгаа юм биш. Гэхдээ та ухаантай л хүн бол нэг бодоод үзээрэй.
Усгүй бол: Байгаль орчны тэнцвэртэй байдал яах бол...
Усгүй бол юун байгаль орчин. Юун экологийн тэнцвэр. Ургамал амьтан устаж, хөрс шороо маань сүйднэ гэдэг нь ойлгомжтой. Монголын цөлжилтийн хойд хил алд дэлэмээр тэлнэ. Богдхан уул, Хан Хэнтийн нурууны экологийн тэнцвэр алдагдаж, газар шороо маань элс, шавар болон хувирч ногоон уул толгодыг маань шарилж, халгай л бүрхэнэ. Хуурай ширүүн салхи өдөр шөнөгүй балбаж хүн байтугай чөтгөр ч тогтоход бэрх болно. Харин Холливуудын кино магнатууд Улаанбаатарт ирж “Сөнөсөн гариг” гэдэг киноныхоо зураг авалтыг хийж болох юм. Энэ тоглоом биш шүү. Бодитой бөгөөд бий болж болох асуудал.
Усгүй бол: Иргэдийн эрүүл мэнд яах бол...
Усны хомсдолоос болж зөөврийн ус хэрэглэгчдийн дунд гэдэсний болон бусад халдварт өвчнүүд ихсэх болно. Монголын хүн амын тал хувь нь амьдарч байгаа Улаанбаатар хотын хүн ам тэр чигээрээ усгүйдэлтэй холбоотой төрөл бүрийн өвчний айдас дарамтанд орно. Хүмүүс төрөл бүрийн эрдэсжилтгүй цэвэршүүлсэн усыг хоол хүнсэндээ хэрэглэж энэ нь эргээд хүмүүсийн биеийн дархлааг сулруулхад хүргэнэ. Ер нь бол цааш нь үргэлжлүүлээд бодоод л байвал үүгээр ч зогсохгүй маш их сөрөг зүйлүүд бий болж болох юм.
Тэгвэл бидэнд боломж байна уу...
Боломж байна. Миний бодож байгаагаар бол хийх ёстой буюу зайлшгүй шаардлагатй ажлуудыг доор жагсаан үзүүллээ. Хугацаа алдахгүй тулд яг өнөөдрөөс л эхлэмээр байна.
1. Туул, Орхон голуудын сав газар үйл ажиллагаа явуулж байгаа уул уурхайн үйлдвэрүүдийн лицензийг цуцлах
2. Хэрэглээний усны үнэ тарифийн хэмжээг ихэсгэх
3. Туул голын сав дагуу мод тарих, одоо байгаа модыг өндөржүүлсэн хамгаалалтанд авах
4. Туул голд цутгадаг Сэлбэ, Тэрэлж гэх мэт голуудыг хамгаалалтанд авах
5. Айл тус бүрийг хянах бололцоотой тоолуурыг хэрэглээнд нэвтрүүлэх
6. Иргэн та шүдээ угаахаас эхлээд бүх төрлийн үйлдэлдээ усыг зөв зохистой хэрэглэ
Утаа бол яахав шийдэж болох асуудал л даа. Засгийн газар маань сайн бодлого, зохицуулалттай ажилаад байвал утааг амархаан шийдчихэж болно. Лондоны, Токиогийн, Сөүлийн жишээнүүд ч цаана чинь байна. Гэтэл утаанаас илүү хэцүү, бас шийдэхэд хүндрэлтэй нэг асуудал бол ундны усны нөөц юм. Эрдэмтдийн судалгаанаас үзвэл Улаанбаатар хот 2020 он гэхэд ундны усны хомсдолтой тулгарах тооцоо гарсан байгаа юм. Улмаар 2020 оноос хойш нийслэл хот маань усгүйдэх бодит нөхцөл байдалд орох юм. Энэ үед бидэнд ямар бэрхшээл тохиолдож болох талаар урьдчилаад тааварлаад бичих гээд оролдоё.
Усгүй бол: Орон сууцны зээл, үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл яах бол...
Ус ярьж байхад юун орон сууц гэж бодож байна уу. Тэгвэл миний бичих гэж байгаа зүйл бол маш чухал тул анхааралтай уншина уу. Улаанбаатар хотод байгаа нийт барилга, орон сууцны 30-40 хувь нь банкны зээлээр буюу урт хугацааны зээллэгээр авсан орон сууцууд байгаа юм. Гэтэл та яг банкны зээлээ төлж дуусаад одоо л нэг сайхан амдаръя даа гэж байтал Улаанбаатар хот ундны усны нөөцгүй болсоон одоо Хархоринлуу нүүнэ гэвэл та яах уу. Дахиад Хархоринд очиж зээлээр орон сууц авах уу. Эсвэл усчгүй юучгүй үлдсэн хотдоо суусаар байгаад харангадаж үхэх үү. Бодох л асуудал. Улаанбаатарт байгаа байраа зарах гэвэл тэрийг чинь хэн ч авахгүй. Учир нь тэр үед үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл дэх нийлүүлэлтийн хэмжээ хэрээс хэтэрнэ. Тийм учираас Улаанбаатрын орон сууцуудын үнэ ханш газраар мөлхөнө гээд бодоод үздээ. Аймар байна уу. Би лав айж байна.
Усгүй бол: Эдийн засгийн нөхцөл байдал яах бол...
Дээр дурдсанчлан ямар ч гэсэн үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлд хямрал учирах нь дамжиггүй. Үүнийг дагаад олон олон банкууд, барилгын компаниуд дампуурч эхлэнэ. Дээрээс нь Улаанбаатар хот чинь Монголын эдийн засгийн системийн амин зүрх нь биз дээ. Усгүй болсны гайгаар тэндээс чинь бүгд нүүгээд эхлэхээр үйлдвэрлэгчид, худалдаачид бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнийхээ үнийг нэмхээс аргагүйд хүрнэ. Ингээд эхлэнгүүт нөгөө инфляци чинь бүр цогио биш харин асар хурдтай бүүм байдлаар өснө гээд бодоод үздээ. Хэтэвч чинь зузаан атлаа та өлссөөр байх болно. Учир нь Улаанбаатар хотод маш том эдийн засгийн хямрал болж инфляцийн нөлөөгөөр төгрөгийн ханш навс унасан учираас. Муу ёрлож байгаа юм биш. Гэхдээ та ухаантай л хүн бол нэг бодоод үзээрэй.
Усгүй бол: Байгаль орчны тэнцвэртэй байдал яах бол...
Усгүй бол юун байгаль орчин. Юун экологийн тэнцвэр. Ургамал амьтан устаж, хөрс шороо маань сүйднэ гэдэг нь ойлгомжтой. Монголын цөлжилтийн хойд хил алд дэлэмээр тэлнэ. Богдхан уул, Хан Хэнтийн нурууны экологийн тэнцвэр алдагдаж, газар шороо маань элс, шавар болон хувирч ногоон уул толгодыг маань шарилж, халгай л бүрхэнэ. Хуурай ширүүн салхи өдөр шөнөгүй балбаж хүн байтугай чөтгөр ч тогтоход бэрх болно. Харин Холливуудын кино магнатууд Улаанбаатарт ирж “Сөнөсөн гариг” гэдэг киноныхоо зураг авалтыг хийж болох юм. Энэ тоглоом биш шүү. Бодитой бөгөөд бий болж болох асуудал.
Усгүй бол: Иргэдийн эрүүл мэнд яах бол...
Усны хомсдолоос болж зөөврийн ус хэрэглэгчдийн дунд гэдэсний болон бусад халдварт өвчнүүд ихсэх болно. Монголын хүн амын тал хувь нь амьдарч байгаа Улаанбаатар хотын хүн ам тэр чигээрээ усгүйдэлтэй холбоотой төрөл бүрийн өвчний айдас дарамтанд орно. Хүмүүс төрөл бүрийн эрдэсжилтгүй цэвэршүүлсэн усыг хоол хүнсэндээ хэрэглэж энэ нь эргээд хүмүүсийн биеийн дархлааг сулруулхад хүргэнэ. Ер нь бол цааш нь үргэлжлүүлээд бодоод л байвал үүгээр ч зогсохгүй маш их сөрөг зүйлүүд бий болж болох юм.
Тэгвэл бидэнд боломж байна уу...
Боломж байна. Миний бодож байгаагаар бол хийх ёстой буюу зайлшгүй шаардлагатй ажлуудыг доор жагсаан үзүүллээ. Хугацаа алдахгүй тулд яг өнөөдрөөс л эхлэмээр байна.
1. Туул, Орхон голуудын сав газар үйл ажиллагаа явуулж байгаа уул уурхайн үйлдвэрүүдийн лицензийг цуцлах
2. Хэрэглээний усны үнэ тарифийн хэмжээг ихэсгэх
3. Туул голын сав дагуу мод тарих, одоо байгаа модыг өндөржүүлсэн хамгаалалтанд авах
4. Туул голд цутгадаг Сэлбэ, Тэрэлж гэх мэт голуудыг хамгаалалтанд авах
5. Айл тус бүрийг хянах бололцоотой тоолуурыг хэрэглээнд нэвтрүүлэх
6. Иргэн та шүдээ угаахаас эхлээд бүх төрлийн үйлдэлдээ усыг зөв зохистой хэрэглэ
Г.Гантулга 2008
1990 оны ардчилсан хувьсгалын жинхэнэ оршин тогтнох үндэс нь хувийн өмч байсан юм. Хувийн өмчийг хууль эрх зүйн орчноор баталгаажуулж байж гэмээ нь сая нэг ардчилсан нийгэм үндсэн утгаараа оршин тогтнох байлаа. Үүнийг ч тухайн үеийн ардчилсан сэхээтнүүд мэдэж байсан тул 1991 онд “Өмч хувьчлалын тухай” хуулийг батлан гаргасан юм. Үнээс хойш буюу сүүлийн 20-иод жилийн турш Монголчууд үйлдвэрүүдээ бизнесийн салбарынханд, малаа малчдад, орон сууц, газраа иргэдэд гэх мэт томоохон өмч хувьчлалуудыг ээлж дараатай явуулжээ. Мөн энэ хооронд өмч хувьчлалтай холбогдох 20 гаруй хуулийг ч баталсан байна. Хууль батлах нэг хэрэг, харин хуулиудын маань уялдаа холбооны асуудал ямар байсан талаар эргэж харахад багагүй алдаа дутагдал ажиглагдаж байгааг нуух юун.
Дээр өгүүлсэнчлэн манай улс 1991 онд “Өмч хувьчлах тухай” хуулийг баталсан билээ. Гэхдээ хамгийн сонирхолтой 1992 онд өнөөгийн бүх хуулийн үндэс суурь болох анхны ардчилсан үндсэн хуулиа баталсан байдаг. Өмчөө хувьчлаад эхэлчихсэн атлаа “Үл хөдлөх хөрөнгийн бүртгэлийн тухай” хууль нь 1997 онд батлагдаж байдаг. Өмч хөрөнгөө бүртгэж эхэлчихээд дахиад 3 жил өнгөрсөний дараагаар буюу 2000 онд “Үл хөдлөх хөрөнгийн албан татварын тухай” хуулиа дөнгөж баталж байх юм. Өмчийн харилцаа бий болоод 10 гаруй жил өнгөрч байгаа хирнээ ипотек, лизинг, узуфрукт гэх мэт зах зээлийн эдийн засагт зайлшгүй байдаг өмчийн харилцааны хэв шинжүүдийг 2002 оны шинэчилэн найруулсан “Иргэний хууль”-иар л сая нэг юм оруулж ирсэн байх юм.
Ингээд бодоод үзэхээр бид чинь эрх зүйн орчны гажуудалын нөлөө зай завсараар хичнээн өмч хөрөнгөө үрэн таран хийж, хичнээн иргэд, байгууллагаа хохирон үлдэж, хичнээн банкууд том том боломжуудаа алдсан бол гэхээс үнэхээр харамсалтай. Миний бодлоор Монголд явагдсан өмч хувьчлал нь цаг хугацааны хувьд үнэхээр зөв зүйтэй алхам байсан боловч эрх зүйн орчны зай завсартай байдал, энэ талаарх иргэд олон нийтийн мэдлэг, мэдээлэлгүй байдал зэрэг нь өмч хувьчлалыг жинхэнэ утгаар нь явуулах боломжийг алдагдуулсан байна.
Дээр өгүүлсэнчлэн манай улс 1991 онд “Өмч хувьчлах тухай” хуулийг баталсан билээ. Гэхдээ хамгийн сонирхолтой 1992 онд өнөөгийн бүх хуулийн үндэс суурь болох анхны ардчилсан үндсэн хуулиа баталсан байдаг. Өмчөө хувьчлаад эхэлчихсэн атлаа “Үл хөдлөх хөрөнгийн бүртгэлийн тухай” хууль нь 1997 онд батлагдаж байдаг. Өмч хөрөнгөө бүртгэж эхэлчихээд дахиад 3 жил өнгөрсөний дараагаар буюу 2000 онд “Үл хөдлөх хөрөнгийн албан татварын тухай” хуулиа дөнгөж баталж байх юм. Өмчийн харилцаа бий болоод 10 гаруй жил өнгөрч байгаа хирнээ ипотек, лизинг, узуфрукт гэх мэт зах зээлийн эдийн засагт зайлшгүй байдаг өмчийн харилцааны хэв шинжүүдийг 2002 оны шинэчилэн найруулсан “Иргэний хууль”-иар л сая нэг юм оруулж ирсэн байх юм.
Ингээд бодоод үзэхээр бид чинь эрх зүйн орчны гажуудалын нөлөө зай завсараар хичнээн өмч хөрөнгөө үрэн таран хийж, хичнээн иргэд, байгууллагаа хохирон үлдэж, хичнээн банкууд том том боломжуудаа алдсан бол гэхээс үнэхээр харамсалтай. Миний бодлоор Монголд явагдсан өмч хувьчлал нь цаг хугацааны хувьд үнэхээр зөв зүйтэй алхам байсан боловч эрх зүйн орчны зай завсартай байдал, энэ талаарх иргэд олон нийтийн мэдлэг, мэдээлэлгүй байдал зэрэг нь өмч хувьчлалыг жинхэнэ утгаар нь явуулах боломжийг алдагдуулсан байна.
